Ölkəmizin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı, eləcə də daxili bazarın kənd təsərrüfatı məhsullarına olan tələbatının ödənilməsi əkin sahələrinin suvarılmasından çox asılıdır. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, hazırda ixracyönümlü kənd təsərrüfatı məhsullarının 90 faizindən çoxu suvarılan torpaqların payına düşür. Məhz buna görədir ki, son illər Azərbaycanda kənd təsərrüfatının suvarma suyuna olan tələbatının ödənilməsi üçün mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Son 5 ildə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin xətti ilə ölkə üzrə 38,2 min hektar ərazidə suvarma sistemlərinin qurulmasına 93,3 milyon manat subsidiya ayrılıb. Bu da dövlətin aqrar sahənin inkişafına göstərdiyi diqqət və qayğısının nəticəsidir.
Bununla belə, Azərbaycanda kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatın, o cümlədən qeyri-neft sektorunun prioritet istiqaməti kimi intensiv inkişaf yolunda olsa da, əkin sahələrinin suvarılması üçün lazımi su ehtiyatları intensiv şəkildə azalmaqdadır. Bu da əkin sahələrinin quraqlıqdan məhv olmasına, son nəticədə məhsuldarlığın kəskin aşağı düşməsinə səbəb olur. Elə 2023-cü ildə ölkəmizdə 160 min hektara yaxın əkin sahəsinin su çatışmazlığından məhv olması da bunu deməyə əsas verir.
Hazırda ölkəmizdə, təxminən, 1,5 milyon hektar suvarılan sahələr var ki, onların da 78 faizi birillik, 9 faizi çoxillik əkinlərin, 13 faizi isə örüş sahələrinin payına düşür. Bu barədə kənd təsərrüfatı naziri Məcnun Məmmədov ötən həftə Bakı Su Həftəsi Beynəlxalq Konfransının açılış mərasimində deyib. Dünyada davam edən iqlim dəyişikliyinin Azərbaycana təsirsiz ötüşmədiyini vurğulayan nazir deyib ki, bu məsələ ölkəmizdə də ciddiyə alınmalı, bir sıra hazırlıq tədbiri görülməlidir. Azərbaycanda məhsul istehsalının genişləndirilməsi və sudan istifadədə qənaətə nail olunması üçün suyun sistemli şəkildə idarə edilməsinin vacibliyini önə çəkən M.Məmmədov deyib ki, hazırda Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyi ilə bu istiqamətdə lazımi işlər görür. Nazirin sözlərinə görə, ilk növbədə, ölkənin hər yerində mümkün qədər su ehtiyatı toplanmalı, böyük ölçülü rezervuarlar yaradılmalı, köhnələr bərpa olunmalıdır. Bununla yanaşı, itkiləri azaltmaq üçün suyun nəqli qapalı sistemə keçirilməli, mümkün olmayan yerlərdə, xüsusən də, aran zonalarında torpaq kanalları betonlaşdırılmalıdır. Eyni zamanda, təzyiqli suyun yaradılması üçün sahədaxili şəbəkə tam qapalı sistemə keçirilməlidir. Bu da fermerlərə idarə olunan suvarma sistemlərindən istifadə imkanı yaradacaq. Belə sistemlərin istifadəsi, həm də məhsuldarlığın artırılması, suya qənaət deməkdir. Nazirin fikrincə, hər bir fermer tərəfindən istifadə olunan suyun həcmi bilinməli və onlara mənbələrlə bağlı ətraflı məlumat verilməlidir.
Bakı Su Həftəsi Konfransında çıxış edən kənd təsərrüfatı nazirinin müavini Sərvan Cəfərovun da suvarmanın aqrar sektorda mühüm əhəmiyyəti ilə bağlı fikirləri bu baxımdan maraq doğurur. Onun sözlərinə görə, hazırda aqrar sektor ümumi su istehlakında 70-80 faiz paya malik olmaqla ölkədə ən böyük istehsalat sahəsidir. Ölkə üzrə suvarılan 1,5 milyon hektar sahənin 90 faizinin su təminatının yerüstü, təxminən, 180 min hektarın isə yeraltı mənbələr hesabına ödənildiyini diqqətə çatdıran S.Cəfərov onu da bildirib ki, bu rəqəmlər kənd təsərrüfatının sudan asılılığını əyani şəkildə göstərir.
Nazir müavini, həmçinin qeyd edib ki, müasir suvarma sistemlərinin tətbiq edildiyi təsərrüfatlarda ərzaqlıq buğda istehsalı, eləcə də həmin konteksdə pilot suvarma sistemlərinin qurulması ilə bağlı əhəmiyyətli güzəştlər nəzərdə tutulub və hazırda həmin proqramın icrası uğurla davam etdirilir. Onun dediyinə görə, müasir suvarma sistemlərinin tətbiqinin stimullaşdırılması məqsədilə fiziki və hüquqi şəxslərə lizinqə verilən və ya lizinq yolu ilə satılan suvarma sistemləri dəstinə və avadanlığına onların ilkin dəyərinin 40 faizi qədər güzəşt tətbiq edilir.
Yeri gəlmişkən, bu ildən Azərbaycanda istehsal məhsulu olan müasir suvarma sistemlərinin satışı üçün güzəştlər artırılacaq. Bu məsələ Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyinin və aqrar sahədə lizinq fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərmana edilən dəyişiklikdə öz əksini tapıb. Sənədə əsasən, Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyinin, Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin və Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin təklifləri əsasında yerli istehsal məhsulu olan müasir suvarma sistemlərinin satışı zamanı tətbiq edilən dövlət güzəştlərinin artırılması ilə bağlı təkliflərini Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etməli, sahibkarlıq subyektlərinə veriləcək kreditlər üzrə dövlət zəmanətinin verilməsi qaydasını təsdiq edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat verməli, bu fərmandan irəli gələn digər məsələləri həll etməlidir. Bununla yanaşı, İqtisadiyyat Nazirliyi yerli istehsal məhsulu olan müasir suvarma sistemlərinin yerli istehsala aid olmasına dair meyarları fərmana edilən dəyişiklikdə göstərilən müddətdə təsdiq edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat verməlidir.
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Torpaqdan istifadəyə nəzarət şöbəsinin müdiri Firudin Tağıyev isə Bakı Su Həftəsi çərçivəsində keçirilən Beynəlxalq Su Təsərrüfatı Sərgi və Konfransında deyib ki, son illər ölkəmizdə müasir suvarma sistemləri tətbiq edən təsərrüfatlarda məhsuldarlığın 2 dəfəyə yaxın artması, sərf edilən suyun isə 2,5 dəfə azalması müşahidə edilir. Bütün bunlar müsbət məqam kimi diqqət çəkir. Bu, ilk növbədə, ölkədə kənd təsərrüfatının intensiv inkişaf yolunda olmasını bir daha sübut edir. Digər tərəfdən, qlobal su çatışmazlığının müşahidə olunduğu hazırkı şəraitdə ölkədə sudan istifadəyə münasibətin müsbət yöndə dəyişməsini söyləməyə imkan verir.
Nazirliyin şöbə müdiri F.Tağıyev hesab edir ki, hər bir fermer müasir suvarma üsullarının tətbiqi zamanı sudan qənaətlə istifadə edib fəaliyyətini yüksək səviyyədə, dayanıqlı qurmalı, su və torpaq resurslarını qorumalıdır. Onun fikrincə, selləmə suvarma torpaqda şoranlaşma yaradır, məhsuldarlığı azaldır. “Bu, bir növ resurslardan kortəbii istifadədir və onların deqradasiyasına səbəb olur. Biz davamlı olaraq müasir suvarma sistemlərindən istifadəni təşviq edirik və təşviq işləri bundan sonra da davam etdiriləcək”, – deyə o əlavə edib.
Mirbağır YAQUBZADƏ
