“Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP) Türkiyə və Avropanın enerji təchizatının strateji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verməkdə davam edir”. Bu barədə TANAP konsorsiumunun yaydığı bəyanatda bildirilir.
Bəyanatda qeyd olunur ki, Cənub Qaz Dəhlizinin ən mühüm həlqəsini təşkil edən və 30 iyun 2018-ci il tarixindən etibarən kommersiya qazının tədarükü həyata keçirildiyi TANAP ilə nəql olunan qazın həcmi 60 milyard kubmetrə çatıb.
Məlum olduğu kimi, Cənub Qaz Dəhlizinin əsas seqmentlərindən biri olan TANAP Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Şahdəniz” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində hasil edilən qazı Gürcüstan–Türkiyə sərhədindən Türkiyənin qərb sərhədinə nəql edir. Yeri gəlmişkən, Аvropanın enerji xəritəsinin zənginləşdirilməsinə xidmət edən “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsi 2011-ci ilin yanvar ayında həyata vəsiqə qazanıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Avropa Komissiyasının sədri Manuel Barrozu аrasında Cənub Qaz Dəhlizi haqqında Bakıda imzalanmış Birgə Bəyannamədə Azərbaycan “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinə əsas töhfə verən və onu həyata keçirən ölkə kimi göstərilib. Eyni zamanda sözügedən sənəddə genişləndirilmiş Cənubi Qafqaz Boru Kəmərini, Trans-Anadolu Qaz Boru Kəmərini (TANAP) və Trans-Adriatik Qaz Boru Kəmərini (TAP) özündə birləşdirən Cənub Qaz Dəhlizi Marşrutu XXI əsrin layihəsi adlandırılıb.
2011-ci il oktyabr ayının 25-də Тürkiyənin İzmir şəhərində “Аzərbaycan Rеspublikasının Hökuməti və Тürkiyə Respublikasının Hökuməti arasında təbii qazın Türkiyə Respublikasına satışı və Azərbaycan Respublikasından gələn təbii qazın Türkiyə Respublikasının ərazisi vasitəsilə tranziti haqqında və təbii qazın Türkiyə Respublikasının ərazisindən nəql edilməsi üçün müstəqil boru kəmərinin inşasına dair” saziş imzalanıb. 2012-ci il iyun ayının 26-da isə İstanbul şəhərində “Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Türkiyə Respublikasının Hökuməti arasında Trans-Anadolu təbii qaz boru kəməri sisteminə dair” sazişə imza atılıb. Beləliklə də, “Şahdəniz” yatağının ikinci işlənmə mərhələsi çərçivəsində hasil ediləcək təbii qazı Avropa bazarlarına çatdıracaq Trans-Anadolu ixrac boru kəməri layihəsi ilə bağlı hüquqi bazanın yaradılması təmin olunub.
2015-ci il martın 17-də qardaş ölkənin Qars şəhərində TANAP-ın təməlqoyma mərasimi isə keçirilib. Bununla da, boru kəmərinin inşasına start verilib. 12 iyun 2018-ci il tarixində Əskişəhərdə Cənub Qaz Dəhlizinin mühüm hissəsi olan Trans-Anadolu Boru Kəmərinin açılışı olub. Həmin ayın 30-da ilk kommersiya qazının bu kəmərlə Türkiyəyə nəqlinə başlanılıb. Noyabrın 30-da isə TANAP-ın Avropa ilə birləşən hissəsinin açılış mərasimi keçirilib. Uzunluğu 1850 kilometr olan TANAP-ın ümumi dəyəri 7 milyard ABŞ dollarına yaxındır. Kəmərin illik ötürmə gücü 16,2 milyard kubmetr təşkil edir. Qazın, təxminən, 6 milyard kubmetri Türkiyəyə, qalanı isə Avropaya tədarük olunur. Azərbaycanın zəngin qaz ehtiyatları, eləcə də Avropada “mavi yanacağ”a tələbatın artması ilə əlaqədar gələcəkdə sözügedən kəmərin illik ötürmə qabiliyyətinin 31 milyard kubmetrədək artırılması gözlənilir.
Göründüyü kimi, Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi ilə ölkəmizin ixrac imkanları xeyli artacaq. Bu isə Azərbaycan qazının ixrac coğrafiyasının hazırda “köhnə qitə”nin bir sıra ölkələri arasında inşa edilən interkonnektorlar (birləşdirici kəmərlər) vasitəsilə daha da genişlənməsinə səbəb olacaq. Yeri gəlmişkən, Albaniya da 2026-cı ildə Azərbaycan təbii qazından öz ehtiyaclarını ödəmək üçün istifadə etməyi planlaşdırır. Bu barədə “S&P Global Ratings” beynəlxalq reytinq agentliyi məlumat yayıb. Bildirilib ki, bu məqsədlə zəruri qazpaylayıcı infrastrukturun inkişafı üzrə planlar hazırlanır. “Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) kimi mövcud infrastruktur vasitəsilə Albaniya enerji mənbələrini şaxələndirir və hidroenergetikadan asılılığını azaldır. TAP-ın Albaniyada əsas rolu Azərbaycan qazının Avropa bazarlarına, o cümlədən İtaliyaya tranzitinə dəstək olmaqdır”, – deyə agentliyin məlumatında bildirilir.
Azərbaycan qazının Albaniyaya illik tədarükü təxminən 200 milyon kubmetr həcmində gözlənilir. Bu, Trans-Adriatik Qaz Boru Kəmərinin ötürücülük qabiliyyətinin 1,2 milyard kubmetrə qədər artırılmasının birinci mərhələsinə təsadüf edəcək. Həmin həcmin isə 1 milyard kubmetri İtaliya üçün nəzərdə tutulub. Beləliklə, Albaniya İtaliya, Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Gürcüstan, Türkiyə, Macarıstan və Serbiyadan sonra Azərbaycandan təbii qaz tədarük edən 9-cu ölkə olacaq. Bununla yanaşı, Bosniya-Herseqovina, Monteneqro, Xorvatiya, Slovakiya və Şimali Makedoniya da yaxın illərdə Azərbaycandan qaz almaq niyyətindədir.
Azərbaycan Avropaya təbii qaz ixracını 2021-ci ildəki 8 milyard kubmetrdən 2023-cü ildə 11,8 milyard kubmetrə qədər artırıb. Ümumilikdə isə, ötən il ölkəmiz 23,8 milyard kubmetr qaz ixrac edib. Avropa İttifaqı ilə imzalanmış memoranduma əsasən, Azərbaycan 2027-ci ilə qədər Avropaya təbii qaz tədarükünü 20 milyard kubmetrə çatdırmalıdır.
Xatırladaq ki, Azərbaycan qazının Trans-Adriatik Qaz Kəməri ilə Avropaya tədarükü 2020-ci ilin sonunda başlayıb. Hazırda kəmərin ötürücülük qabiliyyəti ildə 12 milyard kubmetr qaz təşkil edir. TAP-ın ümumi uzunluğu 878 kilometr təşkil edir ki, bunun da 550 kilometri Yunanıstanın şimal hissəsindən, 215 kilometri Albaniya ərazisindən, 105 kilometri Adriatik dənizinin dibi boyunca, 8 kilometri isə İtaliya ərazisindən keçir.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın təsdiq edilmiş təbii qaz ehtiyatları 2,6 trilyon kubmetrdir. Hazırda isə ölkəmizdə qaz hasilatının artırılması istiqamətində konkret tədbirlər həyata keçirilir. 2023-cü ildə istismara verilmiş “Abşeron” yatağının birinci işlənmə mərhələsi çərçivəsində bu il 1,5 milyard kubmetr qaz hasil olunacağı proqnozlaşdırılır. Cari ilin sonunadək “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlar blokunda “Dərin qaz” adlandırılan layihə çərçivəsində də ilk qaz əldə olunacaq.
Heç şübhəsiz, ölkəmizin potensialı bununla kifayətlənmir. Məlum olduğu kimi, bu il “Abşeron” qaz yatağının ikinci mərhələsi ilə bağlı yekun investisiya qərarının verilməsi nəzərdə tutulur. Bu layihənin reallaşdırılması ilə adı çəkilən yataqda illik hasilatın həcmi 5 milyard kubmetrə çatdırılacaq. Bununla yanaşı, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Şəfəq”, “Asiman”, “Ümid”, “Babək”, “Naxçıvan” və “Qarabağ” yataqlarının da potensialı olduqca yüksək qiymətləndirilir.
Mirbağır YAQUBZADƏ
